“Ο σοσιαλισμός σε μια μόνη χώρα”

16/03/2013 Ergatiki Dimokratia

“Ο σοσιαλισμός σε μια μόνη χώρα”

Εικοσιεπτά χρόνια μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, η ηγεσία του ΚΚΕ συνεχίζει να προβάλλει το σταλινικό γραφειοκρατικό αντισοσιαλιστικό καθεστώς της ως υπόδειγμα “σοσιαλισμού” και αφασιακώς επιμένει να αποδίδει την κατάρρευσή του σε «συνωμοσία», στην οποία, όμως, τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον είχε η ίδια η γραφειοκρατική κάστα που διοικούσε τον … «σοσιαλισμό»!

Πέρα όμως από τα παραμύθια του σταλινισμού, το ερώτημα επιμένει αμείλικτα: Τι ήταν και γιατί διαλύθηκε το πρώτο νικηφόρο εργατικό κράτος; Τι καθόρισε την εξέλιξή του και τον εκφυλισμό του;

Η μόνη μέχρι τώρα επιστημονική μαρξιστική απάντηση στα καίρια αυτά ερωτήματα έχει δοθεί από τον Τρότσκι, τον συναρχηγό του Λένιν στην εγκαθίδρυση του πρώτου εργατικού σοβιετικού κράτους. Στο βιβλίο του «Η Προδομένη Επανάσταση».

Στη συνέχεια παραθέτουμε, από το βιβλίο αυτό, το πρώτο παράρτημα που μιλάει για την αντιμαρξιστική επινόηση του Στάλιν για τον «σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα»…

Διαβάστε την Συνέχεια…

Πρόλογος της “Ε.Δ.”

Εικοσιεπτά χρόνια μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, τα ερωτηματικά συνεχίζουν να βασανίζουν τον προβληματισμό κάθε αγωνιστή κομμουνιστή. Ιδιαίτερα όσων είχαν πιστέψει τα παραμύθια και τις ψευτιές του σταλινικής γραφειοκρατικής κάστας που λυμαίνονταν το πρώτο εργατικό κράτος και το οδήγησε στον εκφυλισμό και την διάλυση.
Τα παραμύθια αυτά, για δήθεν «ολοκληρωμένη σοσιαλιστική κοινωνία», συνεχίζουν να προβάλλονται ακόμα, από την ηγεσία του ΚΚΕ. Η οποία επιμένει να καλλιεργεί την σύγχυση και το ψέμα, προβάλλοντας ως πρότυπο «σοσιαλισμού» το εκφυλισμένο γραφειοκρατικό απολυταρχικό καθεστώς και συνεχίζοντας, αφασιακώς, να αποδίδει την κατάρρευσή του σε «συνωμοσία», στην οποία, όμως, τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον είχε η ίδια η γραφειοκρατική κάστα που διοικούσε τον … «σοσιαλισμό»!
Πέρα όμως από τα παραμύθια του σταλινισμού, το ερώτημα επιμένει αμείλικτα: Τι ήταν και γιατί διαλύθηκε το πρώτο νικηφόρο εργατικό κράτος, που, με την νίκη του, έβαλε το πρώτο σκαλί για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα δεσμά του σάπιου καπιταλισμού και αποτέλεσε το φάρο κάθε εκμεταλλευόμενου στον πλανήτη για την παγκόσμια σοσιαλιστική κοινωνία; Τι καθόρισε την εξέλιξή του και τον εκφυλισμό του;
Η μόνη μέχρι τώρα επιστημονική μαρξιστική απάντηση στα καίρια αυτά ερωτήματα έχει δοθεί από τον Τρότσκι, τον συναρχηγό του Λένιν στην εγκαθίδρυση του πρώτου εργατικού σοβιετικού κράτους. Στο βιβλίο του «Η Προδομένη Επανάσταση», με την μέθοδο του διαλεκτικού υλισμού και την δύναμη της μαρξιστικής ανάλυσης, φωτίζονται πλέρια η εξέλιξη της ΕΣΣΔ, οι αιτίες του εκφυλισμού της και της διάλυσής της.
Στη συνέχεια παραθέτουμε, από το βιβλίο αυτό, το πρώτο παράρτημα που μιλάει για την αντιμαρξιστική επινόηση του Στάλιν για τον «σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα» μέσω της οποίας, το γραφειοκρατικό καρκίνωμα που έστησαν, αυτός και η καμαρίλα του, πάνω στο εργατικό κράτος, εξέτρεψαν την ΕΣΣΔ από τους διεθνιστικούς προσανατολισμούς πάνω στους οποίους ιδρύθηκε, εξέθρεψαν τους μηχανισμούς και τα προνόμια της κάστας τους, έπνιξαν την εξουσία των προλεταριακών σοβιέτ, και επένδυσαν «θεωρητικά» τον εκφυλισμό της.

Από το βιβλίου του Λ. Τρότσκι

«Η Προδομένη Επανάσταση»

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. Ο σοσιαλισμός σε μια μόνη χώρα

Οι αντιδραστικές τάσεις προς την αυτάρκεια είναι μια αντανακλαστική αμυ¬ντική κίνηση του γερασμένου καπιταλισμού που βρίσκεται μπροστά στο πρό¬βλημα που βάζει η ιστορία: να ελευθερωθεί η οικονομία από τις αλυσίδες της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του εθνικού Κράτους και να οργανωθεί πάνω σε καθολικό σχέδιο, σ’ όλη την επιφάνεια της υδρογείου.
Η “διακήρυξη των δικαιωμάτων του εργαζόμενου και εκμεταλλευόμενου λαού” που συντάχτηκε από το Λένιν και υποβλήθηκε από το συμβούλιο των επιτρόπων του λαού στην έγκριση της Συνταχτικής Εθνοσυνέλευσης τις λιγο¬στές ώρες που έζησε η συνέλευση εκείνη, καθορίζει τον, “κύριο σκοπό” του νέου καθεστώτος έτσι: “σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας και νίκη του σοσιαλισμού σε όλες τις χώρες”. Ο διεθνισμός λοιπόν της επανάστασης προ¬κηρύσσεται σ’ ένα βασικό ντοκουμέντο του νέου καθεστώτος. Κανένας τη στιγμή εκείνη δε θα τολμούσε να βάλει διαφορετικά το ζήτημα. Τον Απρίλη ακόμη του 1924, τρεις μήνες μετά το θάνατο τον Λένιν, ο Στάλιν έγραφε στη συλλογή των ερανισμάτων του για τις Βάσεις του Λενινισμού: “Φτάνουν οι προσπάθειες μιας χώρας για να ανατρέψουν την αστική τάξη, η ιστορία της δικής μας επανάστασης το διδάσκει. Για την οριστική όμως νίκη του σοσιαλι¬σμού, για την οργάνωση της σοσιαλιστικής παραγωγής, οι προσπάθειες μιας μόνο χώρας, αγροτικής προπάντων όπως η δική μας, είναι πια ανεπαρκείς. Γι’ αυτό χρειάζονται οι ενωμένες προσπάθειες των προλεταρίων σε περισσότε¬ρες προχωρημένες χώρες”. Οι γραμμές αυτές δεν έχουν ανάγκη από σχόλια. Η έκδοση όμως όπου βρίσκονται δημοσιευμένες αποσύρθηκε από την κυκλοφο¬ρία. Οι μεγάλες ήττες του ευρωπαϊκού προλεταριάτου και οι πρώτες, μετριό-τατες ωστόσο, επιτυχίες της σοβιετικής οικονομίας, υποβάλανε το φθινόπωρο του 1924 στο Στάλιν την ιδέα πώς ιστορική αποστολή της γραφειοκρατίας ήταν να χτίσει το σοσιαλισμό σε μια μόνη χώρα. Γύρω απ’ το ζήτημα αυτό άρχισε μια συζήτηση που φάνηκε ακαδημαϊκή και σχολαστική σε πολλά επιπόλαια μυαλά, μα στην πραγματικότητα φανέρωνε το αρχίνισμα του εκφυλι¬σμού της Τρίτης Διεθνούς και ετοίμαζε τη γέννηση της Τέταρτης.
Ο πρώην κομμουνιστής Πετρώφ, που τον ξέρουμε από πιο πάνω, λευκός εμιγκρές σήμερα, αναφέρει κατά τις αναμνήσεις που ο ίδιος κράτησε, πόσο ήτανε ζωηρή η αντίσταση των νέων διοικητών στη διδασκαλία που έκανε την ΕΣΣΔ να εξαρτάται, από τη διεθνική επανάσταση: “Πως! Δε θα καταφέρουμε μονάχοι μας να κάμουμε την ευτυχία της χώρας μας; Αν δεν είναι έτσι σύμφω¬να με τον Μαρξ, ε, λοιπόν, τότε εμείς δεν είμαστε μαρξιστές, εμείς είμαστε μπολσεβίκοι της Ρωσίας, τι άλλο θέλετε;”. Στις αναμνήσεις του από τις συζη¬τήσεις του 1923 – 26 ο Πετρώφ προσθέτει: “Τώρα πια δεν μπορεί να μου φύγει η ιδέα από το μυαλό ότι η θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα είναι κάτι παραπάνω από μια επινόηση του Στάλιν”. Πολύ σωστά! Εξέφραζε η θεωρία αυτή με μεγάλη ακρίβεια το σύστημα της γραφειοκρατίας, που μι¬λώντας για τη νίκη του σοσιαλισμού εννοούσε μ’ αυτό τη δική της νίκη.
Για να δικαιολογήσει τη ρήξη του με την παράδοση του μαρξιστικού διε¬θνισμού ο Στάλιν έκαμε την αστοχία να υποστηρίξει πως ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν… αγνοήσει το νόμο της άνισης ανάπτυξης του καπιταλισμού, που τον ανακάλυψε ο Λένιν. Η βεβαίωση αυτή με το δίκιο της έπρεπε να πάρει την πρώτη θέση στον κατάλογο μας με τα ιδεολογικά αξιοπερίεργα. Η ανισότητα της ανάπτυξης χαρακτηρίζει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και ιδιαίτερα την ιστορία του καπιταλισμού. Ο νέος ιστορικός και οικονομολόγος Σόλντσεφ – αγωνιστής με εξαιρετικά χαρίσματα και με σπάνια ηθική αξία, που πέθανε στις σοβιετικές φυλακές εγκάθειρκτος γιατί προσχώρησε στην αριστερή αντι¬πολίτευση – έδωσε το 1926 μια εξαίρετη μελέτη για το νόμο της άνισης ανά¬πτυξης όπως τόνε βρίσκουμε στα έργα του Μαρξ. Η εργασία αυτή δεν ήταν δυνατό φυσικά να δημοσιευτεί στην ΕΣΣΔ. Οι εντελώς αντίθετοι λόγοι έκα¬μαν ν’ απαγορευτεί το έργο ενός γερμανού σοσιαλδημοκράτη Φόλμαρ, θαμ¬μένου και λησμονημένου από χρόνια, που το 1870 υποστήριξε πως ήταν μπο-ρετό να σταθεί ένα “απομονωμένο σοσιαλιστικό Κράτος”, έχοντας στο νου του τη Γερμανία κι’ όχι τη Ρωσία, και φέρνοντας γι’ απόδειξη “το νόμο της άνισης ανάπτυξης” που μας λεν ότι είχε μείνει άγνωστος ίσαμε το Λένιν.
Ο Γεώργιος Φόλμαρ γράφει:
“Ο σοσιαλισμός προϋποθέτει απόλυτα μια οικονομία αναπτυγμένη. Αν λοι¬πόν το ζήτημα ήτανε μόνο για την οικονομία, ο σοσιαλισμός θα ήτανε ισχυ¬ρός προπάντων εκεί όπου η οικονομική ανάπτυξη είναι πιο μεγάλη. Στην πραγ¬ματικότητα το ζήτημα μπαίνει ολότελα διαφορετικά. Η Αγγλία είναι χωρίς αμφιβολία η πιο προχωρημένη χώρα από οικονομική άποψη και εκεί ο σοσια¬λισμός, το βλέπουμε, παίζει ρόλο πολύ δευτερότερο, ενώ στη Γερμανία, χώρα λιγότερο ανεπτυγμένη, έχει γίνει μια τέτοια δύναμη, που η παλιά κοινωνία δε νοιώθει πια τον εαυτό της σίγουρο…”. Αφού έδειξε ύστερα τη δύναμη των ιστορικών παραγόντων που καθορίζουν τα γεγονότα, ο Φόλμαρ συνεχίζει: “Είναι ολοφάνερο ότι οι αμοιβαίες αντιδράσεις τόσο πολλών συντελεστών κάνουν ώστε να μην είναι μπορετή από την άποψη του χρόνου και της μορφής μια τέτοια εξέλιξη, ούτε και μέσα σε δυο χώρες, για να μη μιλήσουμε για όλες. Ο σοσιαλισμός υποτάσσεται στον ίδιο νόμο. Η υπόθεση για μια ταυτό¬χρονη νίκη του σοσιαλισμού σε όλες τις πολιτισμένες χώρες αποκλείεται ολωσ-διόλου, απαράλλακτα όπως και η υπόθεση πως οι άλλες πολιτισμένες χώρες θα μιμηθούνε το παράδειγμα του Κράτους που θάχει δώσει στον εαυτό του μια οργάνωση σοσιαλιστική… Έτσι, το τελικό μας συμπέρασμα είναι το απο¬μονωμένο σοσιαλιστικό Κράτος, που ελπίζω πώς απόδειξα ότι είναι αν όχι η μόνη δυνατότητα, τουλάχιστο η πιθανότερη”. Το έργο αυτό γραμμένο τον καιρό που ο Λένιν ήταν οκτώ χρόνων, δίνει για το νόμο της άνισης ανάπτυξης ερμηνεία πολύ σωστότερη από κείνες, που του δώσανε οι σοβιετικοί επίγονοι από το φθινόπωρο του 1924 κι’ ύστερα. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο Φόλμαρ, θεωρητικός δεύτερης σειράς, με το έργο του δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να σχολιάζει τις ιδέες του ‘Ένγκελς, που ωστόσο είδαμε να τον κατηγορούν για αμάθεια σε αυτό το σημείο.
“Το απομονωμένο σοσιαλιστικό Κράτος”, έχει από πολύν καιρό περάσει από τη σφαίρα των ιστορικών υποθέσεων στη σφαίρα της πραγματικότητας, όχι στη Γερμανία, αλλά στη Ρωσία. Το ότι αυτή είναι απομονωμένη, εκφράζει ίσα – ίσα την σχετική δύναμη του καπιταλισμού και τη σχετική αδυναμία του σοσιαλισμού. Από το απομονωμένο “σοσιαλιστικό” Κράτος ίσαμε τη σοσια¬λιστική κοινωνία που είναι για πάντα απαλλαγμένη από το Κράτος, μένει να περάσουμε μια μεγάλη απόσταση, που είναι ακριβώς ίση με το δρόμο της διεθνικής επανάστασης.
Οι, Βεατρίκη και Σίντνεϊ, Ουέμπ, από την άλλη μεριά, μας βεβαιώνανε πως ο Μαρξ και ο ‘Ένγκελς δεν πιστέψανε στη δυνατότητα μιας απομονωμέ¬νης σοσιαλιστικής κοινωνίας, για μόνο το λόγο πως “ποτέ τους δεν ονειρεύ¬τηκαν” όργανο τόσο ισχυρό όπως το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου. Δεν μπορεί κανείς να διαβάσει αυτές τις γραμμές χωρίς να δοκιμάσει μια κά¬ποια ντροπή για λογαριασμό συγγραφέων τόσο ηλικιωμένων. Η εθνικοποίη¬ση των τραπεζών και των εμπορικών εταιριών, των σιδηροδρόμων και του εμπορικού στόλου είναι για τη σοσιαλιστική επανάσταση άλλο τόσο απαραί¬τητη, όσο είναι και η εθνικοποίηση των μέσων της παραγωγής και μαζί μ’ αυτά των εξαγωγικών βιομηχανιών. Το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου δεν κάνει τίποτα άλλο από το να συγκεντρώνει στα χέρια του Κράτους τα υλικά μέσα της εισαγωγής και εξαγωγής. Να λέμε πώς ο Μαρξ και ο ‘Ένγκελς δεν το ονειρεύτηκαν καθόλου αυτό είναι σα να λέμε ότι δεν ονειρεύτηκαν καθόλου τη σοσιαλιστική επανάσταση. Και το μεγαλύτερο δυστύχημα είναι ότι ο Φόλμαρ παρουσιάζει, και με το δίκιο του ο άνθρωπος, το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου σαν έναν από τους σπουδαιότερους πόρους του “απο¬μονωμένου σοσιαλιστικού Κράτους” του. Ο Μαρξ και ο ‘Ένγκελς θάπρεπε νάχουνε μάθει αυτό το μυστικό από το Φόλμαρ, αν ο Φόλμαρ δεν τόχε μάθει απ’ αυτούς.
Η “θεωρία” του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα, που άλλωστε ο Στάλιν δεν την ανέπτυξε και δεν τη δικαιολόγησε πουθενά, δεν είναι άλλο τίποτα παρά η αντίληψη η ξένη στην ιστορία και περισσότερο στείρα, πως η ΕΣΣΔ με το φυσικό πλούτο που έχει μπορεί να οικοδομήσει το σοσιαλισμό μέσα στα γεω¬γραφικά της σύνορα. Με άλλη τόση επιτυχία θα μπορούσε κανείς να υποστη¬ρίξει ότι ο σοσιαλισμός θα νικούσε αν ο πληθυσμός της γήινης σφαίρας ήταν δώδεκα φορές μικρότερος απ’ ό,τι είναι. Η αλήθεια είναι πως η θεωρία ζητού¬σε να επιβάλει στην κοινωνική συνείδηση ένα πολύ πιο συγκεκριμένο σύστη¬μα ιδεών. Τούτο: Η επανάσταση είναι οριστικά πια τελειωμένη. Οι κοινωνι¬κές αντιφάσεις από τώρα και πέρα δε θα κάνουν πια τίποτα άλλο, παρά να μετριάζονται προοδευτικά. Ο πλούσιος χωρικός σιγά – σιγά θ’ αφομοιωθεί από το σοσιαλισμό. Η εξέλιξη στο σύνολο της, ανεξάρτητα από τα εξωτερικά γεγονότα, θα μείνει πάντα κανονική και ειρηνική. Ο Μπουχάριν, που αποπει¬ράθηκε να θεμελιώσει την καινούργια θεωρία, προκήρυξε πώς είναι ατράντα¬χτα αποδειγμένο ότι “οι ταξικές διαφορές στη χώρα μας ή η καθυστερημένη τεχνική μας δε θα μας οδηγήσουν στο χαμό. Μπορούμε να οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό ακόμη και σ’ αυτό το έδαφος της τεχνικής αθλιότητας. Η ανάπτυ¬ξη αυτού του σοσιαλισμού θάναι πολύ αργή, θα προχωρήσουμε με βήματα χελώνας, αλλά θα οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό και θα αποτελειώσουμε την οικοδομή του…”. Ας σημειώσουμε καλά την ιδέα του “σοσιαλισμού, που θα τον οικοδομήσουμε ακόμη και σε μια βάση άθλιας τεχνικής” και ας ξαναθυμί¬σουμε άλλη μια φορά τη μεγαλοφυή προφητεία του Μαρξ, που μας διδάσκει ότι με αδύνατη τεχνική βάση “θα κοινωνικοποιούσαμε” τη φτώχεια μόνο και η φτώχεια θα έκανε να ξαναρχίσει η πάλη για το απαραίτητο και επομένως θα ανασταινότανε όλος ο παλιός κυκεώνας”.
Τον Απρίλη του 1926 η αριστερή αντιπολίτευση πρότεινε σε μια συνεδρία¬ση της ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής την ακόλουθη τροπολογία στη θεωρία των βημάτων της χελώνας: “Θα ήταν βασικά λαθεμένο να πιστέψου¬με ότι μπορούμε να προχωρήσουμε στο σοσιαλισμό με ρυθμό αυθαίρετα απο¬φασισμένο όταν βρισκόμαστε μέσα σε καπιταλιστική περικυκλωσιά. Η πρόο¬δο προς το σοσιαλισμό θα είναι εξασφαλισμένη μόνο αν η απόσταση που χωρίζει την βιομηχανία μας από την προχωρημένη καπιταλιστική βιομηχανί¬α…, μικραίνει με τρόπο ολοφάνερο και συγκεκριμένο αντί να μεγαλώνει”. Ο Στάλιν πολύ σωστά σ’ αυτή την τροπολογία είδε μια επίθεση “σκεπασμένη” κατά της θεωρίας του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα και κατηγορηματικά αρνήθηκε να συνδέσει το ρυθμό της ανοικοδόμησης στο εσωτερικό με τις διεθνείς συνθήκες. Τα στενογραφημένα πραχτικά των συζητήσεων δίνουνε την απάντηση του με αυτά τα λόγια: “Όποιος ανακατεύει εδώ το διεθνή παρά¬γοντα, δεν καταλαβαίνει καν πως μπαίνει το ζήτημα και μπερδεύει όλες τις έννοιες, είτε επειδή δεν καταλαβαίνει είτε από ενσυνείδητη επιθυμία να σκορ¬πίσει σύγχυση”. Η τροπολογία της αντιπολίτευσης απορρίφτηκε.
Η αυταπάτη για το σοσιαλισμό που ανοικοδομείται ήσυχα, ήσυχα -με βή¬ματα χελώνας- πάνω σε μια βάση τεχνικής αθλιότητας, περιτριγυρισμένος από ισχυρούς εχθρούς, δεν άντεξε πολύν καιρό στα χτυπήματα της κριτικής. Το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου η 15η Συνδιάσκεψη του Κόμματος αναγνώρισε χωρίς την παραμικρή προετοιμασία στον τύπο, ότι “είναι ανάγκη να φτάσου¬με σε μια ιστορική προθεσμία που ν’ αντιπροσωπεύει το κατώτατο σχετικό (;) όριο και ύστερα να ξεπεράσουμε το βιομηχανικό επίπεδο των προχωρημένων καπιταλιστικών χωρών”.
Όπως κι αν έχει, η αντιπολίτευση βρέθηκε “ξεπερασμένη”. Μόλο όμως που ρίξανε το σύνθημα “να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε” τον κόσμο όλο “σε μια κατώτατη σχετική προθεσμία”, οι θεωρητικοί που χτες ακόμη υιοθε¬τούσαν τον αργοβάδιστο ρυθμό της χελώνας γίνονταν οι αιχμάλωτοι του “διε¬θνή παράγοντα”, που με τόση δεισιδαιμονία τόνε φοβάται η γραφειοκρατία. Και η πρώτη έκδοση, η πιο καθαρή της σταλινικής θεωρίας, πήγε περίπατο μέσα σε οχτώ μήνες.
“Ο σοσιαλισμός θα χρειαστεί δίχως άλλο να “ξεπεράσει” τον καπιταλισμό σε όλες τις σφαίρες, έγραφε η αριστερή αντιπολίτευση σ’ ένα ντοκουμέντο που κυκλοφόρησε παράνομα το Μάρτη του 1927, αλλά αυτή τη στιγμή πρό¬κειται όχι για τις σχέσεις του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό γενικά, αλλά για την οικονομική ανάπτυξη της ΕΣΣΔ σχετικά με την οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, της Αγγλίας και των Ενωμένων Πολιτειών. Τι νόημα έχει αυτή η κατώτατη ιστορική προθεσμία; Στις προσεχείς πεντάχρονες περίοδες θα μέ-νουμε μακριά από το επίπεδο των προχωρημένων χωρών της Δύσης. Τι θα γίνει σ’ αυτό το διάστημα μέσα στον καπιταλιστικό κόσμο; Αν δεχτεί κανείς ότι αυτός μπορεί να γνωρίσει ακόμη μια νέα περίοδο ευημερίας που πρόκειται να κρατήσει δεκαετίες, θα ήταν θλιβερή αφέλεια να μιλάμε για σοσιαλισμό στην καθυστερημένη χώρα μας. Θα πρέπει τότε να αναγνωρίσουμε ότι πέσα¬με έξω σε όλη την εκτίμηση της εποχής μας, που τη χαρακτηρίσαμε σαν επο¬χή που σαπίζει ο καπιταλισμός. Η Δημοκρατία των Σοβιέτ θα είναι στην περί¬πτωση αυτή το δεύτερο πείραμα της δικτατορίας του προλεταριάτου πιο πλα¬τύ και πιο γόνιμο από το πείραμα της Παρισινής Κομμούνας, πάντα όμως ένα πείραμα μόνο… Μα έχουμε λόγους σοβαρούς να αναθεωρήσουμε τόσο απο¬φασιστικά τις αξίες της εποχής μας και τη σημασία της Οχτωβριανής επανά¬στασης που την είδαμε σαν ένα κρίκο της διεθνικής επανάστασης; Όχι. Οι καπιταλιστικές χώρες, αφού σε μεγάλο βαθμό, άλλες περισσότερο άλλες λι¬γότερο περάσανε στην περίοδο της μεταπολεμικής τους ανασυγκρότησης, ξα-ναβρίσκονται μπροστά σε όλες τις εσωτερικές και διεθνικές αντιφάσεις τους, μεγαλωμένες όμως και πολύ χειρότερες. Κι’ αυτή είναι η βάση της προλετα¬ριακής επανάστασης. Είναι γεγονός ότι χτίζουμε το σοσιαλισμό. Επειδή το όλο είναι πιο μεγάλο από το μέρος του, είναι γεγονός όχι μικρότερο αλλά μεγαλύτερο, ότι η επανάσταση προετοιμάζεται στην Ευρώπη και στον κόσμο. Το μέρος θα μπορέσει να νικήσει μόνο μαζί με το όλο… Το Ευρωπαϊκό προλε¬ταριάτο χρειάζεται λιγότερο καιρό για να κάμει την έφοδο του στην εξουσία από όσον καιρό χρειαζόμαστε εμείς για να ξεπεράσουμε την Ευρώπη και την Αμερική από τεχνική άποψη… Σ’ αυτό το αναμεταξύ πρέπει συστηματικά να κάνουμε μικρότερη την απόσταση της απόδοσης πούχει η εργασία σ’ εμάς από την απόδοση της αλλού. Όσο περισσότερο θα προοδεύουμε, τόσο λιγότε¬ρο θα μας απειλεί ο κίνδυνος της επέμβασης των χαμηλών τιμών και κατά συνέπεια η στρατιωτική επέμβαση… Όσο περισσότερο θα καλυτερεύουμε τις συνθήκες της ζωής των εργατών και των χωρικών και όσο πιο αποφασιστικά θα γρηγορέψουμε την προλεταριακή επανάσταση στην Ευρώπη, τόσο πιο γρή¬γορα η επανάσταση αυτή θα μας πλουτίσει με την παγκόσμια τεχνική και τόσο πιο εξασφαλισμένη, πιο τέλεια, θάναι η σοσιαλιστική μας ανοικοδόμη¬ση, στοιχείο συστατικό της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης της Ευρώπης και του κόσμου”. Το ντοκουμέντο αυτό, όπως και άλλα πολλά, έμεινε χωρίς απά¬ντηση, εκτός αν πρέπει να πάρουμε για απαντήσεις τις διαγραφές από το Κόμ¬μα και τις συλλήψεις.
Μια που παρατήσανε τα αργά βήματα της χελώνας, χρειάστηκε να παρατήσουνε και τη συναφή ιδέα της αφομοίωσης του κουλάκου από το σοσιαλι¬σμό. Η κατατρόπωση όμως των πλούσιων χωρικών με διοικητικά μέτρα έμελ¬λε να δώσει νέα τροφή στη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα: από τη στιγμή που οι τάξεις “στην ουσία” είχαν εξαφανιστεί, ο σοσιαλισμός “στην ουσία” είχε πραγματοποιηθεί (1931). Αυτό ήτανε παλινόρθωση της ιδέας για μια σοσιαλιστική κοινωνία “με βάση την αθλιότητα”. Θυμόμαστε ότι ένας ημιεπίσημος δημοσιογράφος μας εξήγησε την εποχή εκείνη ότι αν έλειπε το γάλα για τα παιδιά, αυτό ήταν από την έλλειψη των γελάδων κι’ όχι από τις ελλείψεις του σοσιαλιστικού συστήματος.
Η έγνοια για την απόδοση της εργασίας δεν τους επέτρεψε να χάσουν πο¬λύν καιρό με τα καθησυχαστικά συνθήματα του 1931, που ήταν προορισμένα για να δώσουν ένα ηθικό αντιστάθμισμα στη θραύση πούκανε η ολοκληρωτική κολεκτιβοποίηση. “Μερικοί νομίζουν, δήλωσε ξαφνικά ο Στάλιν με την ευκαιρία του κινήματος Σταχάνωφ, ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να στερεωθεί με μια ορισμένη ισότητα μέσα στη φτώχεια. Αυτό δεν είναι σωστό. Η αλήθεια είναι πως ο σοσιαλισμός μπορεί να νικήσει μονάχα αν βασίζεται σε μια από¬δοση της εργασίας ανώτερη από κείνη που έχει το καπιταλιστικό καθεστώς”. Πολύ πολύ σωστά. Το νέο όμως πρόγραμμα των Κομμουνιστικών Νεολαιών που ψηφίστηκε τον Απρίλη του 1932 στο συνέδριο εκείνο, που στέρησε τις Κ.Ν. από τα τελευταία ίχνη των πολιτικών τους δικαιωμάτων, δίνει τον ακό¬λουθο κατηγορηματικό ορισμό για το σοβιετικό καθεστώς: “Η εθνική οικονο¬μία έχει γίνει σοσιαλιστική”. Κανένας δε σκοτίζεται να φέρει σε αρμονία τις αντιφατικές αντιλήψεις. Τις βάζουνε σε κυκλοφορία ανάλογα με τις ανάγκες της στιγμής. Ότι κι αν πουν κανένας δε θα κοτήσει να διατυπώσει κριτική.
Και το γιατί ακόμη χρειάστηκε να δώσουν ένα νέο πρόγραμμα στις Κ.Ν. ο εισηγητής το εξήγησε έτσι: “Το παλιό πρόγραμμα περιλαβαίνει μια λαθεμένη θέση βαθιά αντιλενινιστική: ότι “η Ρωσία μόνο με την παγκόσμια επανάστα¬ση μπορεί να φτάσει στο σοσιαλισμό. Το σημείο αυτό του προγράμματος εί¬ναι ριζικά σφαλερό. Αντανακλώνται σ’ αυτό ιδέες Τροτσκιστικές” – οι ίδιες ιδέες που ο Στάλιν υπεράσπιζε ακόμη τον Απρίλη του 1924! Θάμενε μόνο να εξηγηθεί πως ένα πρόγραμμα γραμμένο το 1921 από το Μπουχάριν, προσε¬κτικά επιθεωρημένο από το Πολιτικό γραφείο με την προσωπική συνεργασία του ίδιου τον Λένιν, αποκαλύπτεται “τροτσκιστικό” μετά δεκαπέντε χρόνια, και χρειάζεται αναθεώρηση με ριζικά αντίθετο πνεύμα! Τα λογικά όμως επι¬χειρήματα δεν έχουνε δύναμη εκεί που πρόκειται για συμφέροντα. Αφού χει¬ραφετήθηκε από το προλεταριάτο, στο εσωτερικό της ίδιας της χώρας, η γρα¬φειοκρατία δεν μπορεί να αναγνωρίσει ότι η ΕΣΣΔ εξαρτάται από το παγκό¬σμιο προλεταριάτο.
Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης είχε τούτο το αποτέλεσμα, ότι η αντίφαση ανάμεσα στην τεχνική και τις σχέσεις ιδιοκτησίας του καπιταλισμού προκά¬λεσε το σπάσιμο της παγκόσμιας αλυσίδας στο πιο αδύνατο σημείο της. Ο καθυστερημένος ρωσικός καπιταλισμός πλήρωσε πρώτος για τις ανεπάρκειες του παγκόσμιου καπιταλισμού. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης μπλέκεται μέ¬σα σ’ όλη την ιστορία μαζί με το νόμο της συνδυασμένης ανάπτυξης. Η κα¬τάρρευση της αστικής τάξης στη Ρωσία έφερε τη δικτατορία του προλεταριά¬του, δηλαδή ένα πήδημα μπρος σχετικά με τις προχωρημένες χώρες, καμωμέ¬νο από μια χώρα καθυστερημένη. Οι σοσιαλιστικές μορφές ιδιοκτησίας που εγκαθιδρύθηκαν σε μια χώρα καθυστερημένη σκόνταψαν σε μια τεχνική και σ’ ένα πολιτισμό πάρα πολύ αδύνατους. Η Οχτωβριανή επανάσταση, που κι η ίδια γεννήθηκε από την αντίφαση ανάμεσα στις πολύ αναπτυγμένες παραγω¬γικές δυνάμεις του κόσμου και στην καπιταλιστική ιδιοκτησία, γέννησε κι’ αυτή ύστερα αντιφάσεις ανάμεσα στις πάρα πολύ ανεπαρκείς εθνικές παρα¬γωγικές δυνάμεις και στη σοσιαλιστική ιδιοκτησία.
Η απομόνωση της ΕΣΣΔ, είναι αλήθεια, δεν είχε αμέσως τις σοβαρές συνέ¬πειες που μπορούσε κανείς να φοβάται: ο καπιταλιστικός κόσμος ήτανε πάρα πολύ εξαρθρωμένος και με παραλυμένες τις δυνάμεις του και δεν μπορούσε να φανερώσει όλη τη δυναμικότητα που είχε μέσα του. Η “ανακωχή” κράτη¬σε περισσότερο καιρό από όσο επέτρεπε η κριτική αισιοδοξία να ελπίζει κα¬νείς. Η απομόνωση όμως και η αδυναμία να εκμεταλλευτούνε τους πόρους της παγκόσμιας αγοράς, ας ήταν και σε καπιταλιστικές βάσεις ακόμη (το ε-ξωτερικό εμπόριο είχε πέσει στο ένα τέταρτο ή στο ένα πέμπτο από εκείνο που ήταν στα 1913), έφερναν μαζί τους, εκτός από τις τεράστιες δαπάνες της εθνικής άμυνας, μια κατανομή των παραγωγικών δυνάμεων από τις πιο ασύμ¬φορες και την άργητα στο ανέβασμα του υλικού επιπέδου της ζωής των μα¬ζών. Το πιο ολέθριο ωστόσο γέννημα της απομόνωσης στάθηκε η γραφειο¬κρατική μάστιγα.
Οι πολιτικοί και νομικοί κανόνες που θέσπισε η επανάσταση, από το ένα μέρος εξασκούν ευνοϊκή επίδραση στην καθυστερημένη οικονομία, από το άλλο δέχονται τη μειωτική επενέργεια ενός καθυστερημένου περιβάλλοντος. Όσο περισσότερο καιρό η ΕΣΣΔ θα μένει σε ένα καπιταλιστικό περιβάλλον, τόσο βαθύτερος θα είναι ο εκφυλισμός των κοινωνικών της ιστών. Μια απο¬μόνωση σε αόριστο χρονικό διάστημα θα οδηγούσε χωρίς αμφιβολία όχι στην εγκαθίδρυση κάποιου εθνικού κομμουνισμού, αλλά στην παλινόρθωση του καπιταλισμού.
Αν η αστική τάξη δεν μπορεί ν’ αφήσει τον εαυτό της να αφομοιωθεί ειρη¬νικά από τη σοσιαλιστική δημοκρατία, το σοσιαλιστικό Κράτος δεν μπορεί ούτε κι αυτό να αφομοιωθεί με το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Η ειρη¬νική σοσιαλιστική ανάπτυξη “μιας μόνο χώρας” δεν είναι στην ημερήσια διά¬ταξη της ιστορίας. Μακριά σειρά παγκόσμιες αναστατώσεις προμηνύονται: πόλεμοι και επαναστάσεις. Τρικυμίες είναι επίσης αναπόφευκτες και στην ε¬σωτερική ζωή της ΕΣΣΔ. Η γραφειοκρατία χρειάστηκε στην πάλη της για τη σχεδιασμένη οικονομία να απαλλοτριώσει τον κουλάκο. Η εργατική τάξη στην πάλη της για το σοσιαλισμό θάναι αναγκασμένη να απαλλοτριώσει τη γρα¬φειοκρατία και στον τάφο της θα μπορεί να γράψει τούτο το επιτύμβιο: “Ενθάδε κείται η θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα”.