ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ;

07/04/2012 Ergatiki Dimokratia

του Λ. Τρότσκι

Το απόσπασμα των 14 σημείων, που ακολουθεί, είναι το 10^ο κεφάλαιο από το σπουδαίο βιβλίο του Λ. Τρότσκι “Η Διαρκής Επανάσταση” Το κεφάλαιο αυτό με τα 14 σημεία αποτελούν την ακριβή διατύπωση των κύριων συμπερασμάτων του Τρότσκι. Και ελπίζουμε ότι θα αποτελέσουν προτροπή και κίνητρο για να αναζητηθεί και να μελετηθεί ολόκληρο το σημαντικό αυτό βιβλίο για την μαρξιστική θεωρία. Για Συνέχεια εδώ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ;

Βασικές Αρχές

Κεφάλαιο 10 από το βιβλίο του Λ. Τρότσκι “Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ”

Ελπίζω ότι ο αναγνώστης δε θα έχει αντίρρηση αν, τελειώνοντας αυτό το βιβλίο, επιχειρήσω, χωρίς το φόβο της επανάληψης, να διατυπώσω με ακρίβεια τα κύρια συμπεράσματα μου.

Η θεωρία της διαρκούς επανάστασης απαιτεί τώρα, από κάθε μαρξιστή, τη μεγαλύτερη προσοχή, γιατί η πορεία της ταξικής και της ιδεολογικής πάλης έχει ολοκληρωτικά και αμετάκλητα ανυψώσει αυτό το ζήτημα από το βασίλειο των αναμνήσεων των παλιών διαφορών ανάμεσα στους ρώσους μαρξιστές, και το έχει μετατρέψει σε ζήτημα του χαραχτήρα, των εσωτερικών συνδέσεων και μεθόδων της διεθνούς επανάστασης γενικά.
Σ’ αυτό πού άφορα τις χώρες με καθυστερημένη αστική ανάπτυξη, ιδιαίτερα τις αποικιακές και μισοαποικιακές χώρες, η θεωρία της διαρκούς επανάστασης σημαίνει ότι η πλήρης και γνήσια λύση των καθηκόντων τους, της πραγματοποίησης της δημοκρατίας και της εθνικής απελευθέρωσης, μπορεί να νοηθεί μόνο διαμέσου της διχτατορίας του προλεταριάτου σαν ηγεσία του υποτελούς έθνους και πάνω απ’ όλα των αγροτικών μαζών.
Όχι μόνο το αγροτικό, άλλά και το εθνικό ζήτημα καθορίζουν στην αγροτιά —τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού στις καθυστερημένες χώρες— μια εξαιρετική θέση στη δημοκρατική επανάσταση. Χωρίς μια συμμαχία του προλεταριάτου με την αγροτιά, τα καθήκοντα της δημοκρατικής επανάστασης δεν μπορούν να εκπληρωθούν, δεν μπορούν ούτε καν να τεθούν στα σοβαρά. Αλλά η συμμαχία αυτών των δύο τάξεων δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με κανέναν άλλον τρόπο, παρά μέσα από μια ασυμφιλίωτη πάλη ενάντια στην επιρροή της εθνικοφιλελεύθερης μπουρζουαζίας.
Ανεξάρτητα από το ποια μπορεί να είναι τα πρώτα επεισοδιακά στάδια της επανάστασης στίς διάφορες χώρες, η πραγματοποίηση της επαναστατικής συμμαχίας ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά δεν είναι νοητή παρά κάτω από την πολιτική ηγεσία της προλεταριακής πρωτοπορίας οργανωμένης σε Κομμουνιστικό Κόμμα. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι η νίκη της δημοκρατικής επανάστασης δεν είναι νοητή παρά διαμέσου της διχτατορίας του προλεταριάτου, πού βασίζεται στη συμμαχία με την αγροτιά και εκπληρώνει, πρώτα απ’ όλα, τα καθήκοντα της δημοκρατικής επανάστασης.
Υπολογισμένο ιστορικά, το παλιό σύνθημα του Μπολσεβικισμού —«δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς»— έκφραζε ακριβώς τη σχέση πού χαρακτηρίζεται πιο πάνω, του προλεταριάτου, της αγροτιάς και της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας. Αυτό έχει επιβεβαιωθεί από την πείρα του Οκτώβρη. Αλλά, η παλιά φόρμουλα του Λένιν δεν έλυνε από τα πριν το πρόβλημα —ποια θα ήταν η αμοιβαία σχέση ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά, μέσα στο επαναστατικό μπλοκ. Με άλλα λόγια, η φόρμουλα διατηρούσε σκόπιμα μια κάποια αλγεβρική ποιότητα, πού έπρεπε να παραχωρήσει τη θέση της σε πιο ακριβείς αριθμητικές ποσότητες, στο προτσές της ιστορικής εμπειρίας. Όμως, η τελευταία έδειξε, και κάτω από συνθήκες πού αποκλείουν κάθε είδος παρερμηνείας, ότι ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλος μπορεί να είναι ο επαναστατικός ρόλος της αγροτιάς δεν μπορεί ωστόσο να είναι ένας ανεξάρτητος ρόλος, και ακόμα λιγότερο, ένας ηγετικός ρόλος. Ο αγρότης ακολουθεί ή τον εργάτη, ή τον αστό. Αυτό σημαίνει, ότι η «δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς», μπορεί να νοηθεί μόνο σαν διχτατορία του προλεταριάτου το οποίο ηγείται των αγροτικών μαζών πού το ακολουθούν.
Μια δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς σαν ένα καθεστώς πού διαφέρει από τη διχτατορία του προλεταριάτου σε ότι άφορα το ταξικό του περιεχόμενο, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο στην περίπτωση πού θα μπορούσε να συσταθεί ένα ανεξάρτητο επαναστατικό κόμμα, πού θα έκφραζε τα συμφέροντα των αγροτών και, γενικά, της μικροαστικής δημοκρατίας —ένα κόμμα ικανό να καταχτήσει την εξουσία με τον ένα ή τον άλλο βαθμό βοήθειας από το προλεταριάτο, και να καθορίσει το επαναστατικό του πρόγραμμα. Όπως μαρτυράει ολόκληρη η σύγχρονη ιστορία —ιδιαίτερα η ρώσικη εμπειρία των τελευταίων εικοσιπέντε χρόνων— ένα αξεπέραστο εμπόδιο στο δρόμο για τη δημιουργία ενός αγροτικού κόμματος, είναι η έλλειψη οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας των μικροαστών και η βαθιά εσωτερική τους διαφοροποίηση. Γι’ αυτό το λόγο, τα ανώτερα στρώματα των μικροαστών (τής αγροτιάς) ακολουθούν τη μεγάλη μπουρζουαζία σ’ όλα τα αποφασιστικά ζητήματα, ιδιαίτερα στον πόλεμο και την επανάσταση. Τα κατώτερα στρώματα της, ακολουθούν το προλεταριάτο. Το ενδιάμεσο τμήμα, αναγκάζεται, έτσι, να διαλέξει ανάμεσα στους δύο ακραίους πόλους. Ανάμεσα στον κερενσκισμό και την μπολσεβίκικη εξουσία, ανάμεσα στο Κουομιντάγκ και τη διχτατορία του προλεταριάτου, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει κανένα ενδιάμεσο στάδιο, δηλαδή, καμιά δημοκρατική διχτατορία των εργατών και των αγροτών.
Η προσπάθεια της Κομιντέρν να φορτώσει στις χώρες της Ανατολής το σύνθημα της δημοκρατικής διχτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς, πού ξεπεράστηκε οριστικά και πριν από πολύ καιρό από την Ιστορία, δεν μπορεί να ΄χει παρά ένα αντιδραστικό αποτέλεσμα. Στο βαθμό πού αυτό το σύνθημα αντιπαρατίθεται στο σύνθημα της διχτατορίας του προλεταριάτου, συνεισφέρει πολιτικά στη διάλυση του προλεταριάτου στις μικροαστικές μάζες και έτσι δημιουργεί τις πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ηγεμονία της εθνικής μπουρζουαζίας και, κατά συνέπεια, για την κατάρρευση της δημοκρατικής επανάστασης. Η εισαγωγή αυτού του συνθήματος στο πρόγραμμα της Κομιντέρν, είναι μια άμεση προδοσία του μαρξισμού και της Οχτωβριανής παράδοσης του Μπολσεβικισμού.
Η διχτατορία του προλεταριάτου, πού έχει ανέβει στην εξουσία σαν ο ηγέτης της δημοκρατικής επανάστασης, αναπόφευκτα και πολύ γρήγορα αντιμετωπίζει καθήκοντα, πού η εκπλήρωση τους είναι δεμένη με βαθιές παραβιάσεις των δικαιωμάτων της αστικής ιδιοκτησίας. Η δημοκρατική επανάσταση μετεξελίσσεται άμεσα σε σοσιαλιστική επανάσταση και έτσι γίνεται διαρκής επανάσταση.
Η κατάχτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο δεν ολοκληρώνει την επανάσταση, άλλα μόνο την αρχίζει. Η σοσιαλιστική οικοδόμηση μπορεί να νοηθεί μόνο στη βάση της ταξικής πάλης, σε εθνική και διεθνή κλίμακα. Αυτή η πάλη, στις συνθήκες της συντριπτικής κυριαρχίας των καπιταλιστικών σχέσεων στην παγκόσμια αρένα, πρέπει αναπόφευκτα να οδηγήσει σε εκρήξεις, δηλαδή, σε εμφύλιους πολέμους στο εσωτερικό και σε επαναστατικούς πολέμους στο εξωτερικό. Σε αυτό βρίσκεται ο διαρκής χαραχτήρας της σοσιαλιστικής επανάστασης σαν τέτοια, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για μια καθυστερημένη χώρα, πού μόλις χτες πραγματοποίησε τη δημοκρατική της επανάσταση, ή για μια παλιά καπιταλιστική χώρα, πού έχει ήδη πίσω της μια μακρόχρονη εποχή δημοκρατίας και κοινοβουλευτισμού.
Η ολοκλήρωση της σοσιαλιστικής επανάστασης μέσα σε εθνικά όρια είναι αδιανόητη. “Ένας από του ς βασικούς λόγους για την κρίση στην αστική κοινωνία, είναι το γεγονός ότι οι παραγωγικές δυνάμεις πού δημιουργήθηκαν απ’ αυτήν, δεν μπορούν πια να συμβιβαστούν με τα πλαίσια του εθνικού κράτους. Από αυτό βγαίνουν, από τη μια, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, και, από την άλλη, η ουτοπία για τις αστικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Η σοσιαλιστική επανάσταση αρχίζει στην εθνική αρένα, ξεδιπλώνεται στη διεθνή αρένα, και ολοκληρώνεται στην παγκόσμια αρένα. “Έτσι, η σοσιαλιστική επανάσταση γίνεται διαρκής επανάσταση με μια νεότερη και πιο πλατιά σημασία της λέξης. Φτάνει στην ολοκλήρωση μόνο με την τελική νίκη της νέας κοινωνίας σ’ ολόκληρο τον πλανήτη μας.
Η ανάπτυξη της παγκόσμιας επανάστασης πού σκιαγραφήθηκε πιο πάνω, εξαφανίζει το ζήτημα χωρών πού είναι «ώριμες» ή «ανώριμες» για το σοσιαλισμό, στο πνεύμα εκείνης της σχολαστικής, νεκρής ταξινόμησης πού δίνει το σημερινό πρόγραμμα της Κομιντέρν. Στο βαθμό πού ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια αγορά, έναν παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας και παγκόσμιες παραγωγικές δυνάμεις, έχει επίσης προετοιμάσει την παγκόσμια οικονομία, σαν σύνολο, για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.Οι διάφορες χώρες θα περάσουν από αυτό το προτσές με διαφορετικούς ρυθμούς. Καθυστερημένες χώρες μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να φτάσουν στη διχτατορία του προλεταριάτου νωρίτερα από τις αναπτυγμένες χώρες, άλλά θα φτάσουν αργότερα από αυτές στο σοσιαλισμό.Μια καθυστερημένη αποικιακή ή μισοαποικιακή χώρα, πού το προλεταριάτο της δεν είναι αρκετά έτοιμο να ενώσει την αγροτιά και να πάρει την εξουσία, είναι γι’ αυτό ανίκανη να ολοκληρώσει τη δημοκρατική επανάσταση. Αντίθετα σε μια χώρα όπου το προλεταριάτο έχει την εξουσία στα χέρια του, σαν αποτέλεσμα της δημοκρατικής επανάστασης, η παραπέρα μοίρα της διχτατορίας και του σοσιαλισμού εξαρτάται, σε τελευταία ανάλυση, όχι μόνο και όχι τόσο από τις εθνικές παραγωγικές δυνάμεις, όσο από την ανάπτυξη της διεθνούς σοσιαλιστικής επανάστασης.
Η θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα, πού πρόβαλε από τη μαγιά της αντίδρασης ενάντια στον Οκτώβρη, είναι η μόνη θεωρία πού με συνέπεια και μέχρι το τέλος αντιτάσσεται στη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Η προσπάθεια των επιγόνων, κάτω από το μαστίγιο της κριτικής μας, να περιορίσουν την εφαρμογή της θεωρίας του σοσιαλισμού σε μια χώρα αποκλειστικά στη Ρωσία, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της (της μεγάλης της έκτασης και των φυσικών πόρων της), όχι μόνο δεν καλυτερεύει, άλλά και χειροτερεύει τα πράγματα. Το σπάσιμο από τη διεθνιστική θέση πάντα και απαρέγκλιτα οδηγεί στον εθνικό μεσσιανισμό, δηλαδή, στο να αποδίδει κανείς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανωτερότητας και ποιότητας στη δική του τη χώρα πού, υποτίθεται, της επιτρέπουν να παίζει έναν ρόλο πού δεν μπορούν να παίξουν άλλες χώρες. Ο παγκόσμιος καταμερισμός της εργασίας, η εξάρτηση της σοβιετικής βιομηχανίας από την ξένη τεχνολογία, η εξάρτηση των παραγωγικών δυνάμεων των αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης από τις ασιατικές πρώτες ύλες, κλπ., κλπ., κάνουν την οικοδόμηση μιας ανεξάρτητης σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα στον κόσμο αδύνατη.
Η θεωρία του Στάλιν και του Μπουχάριν, πού είναι αντίθετη σε ολόκληρη την εμπειρία της Ρώσικης Επανάστασης, όχι μόνο αντιπαραθέτει μηχανιστικά τη δημοκρατική επανάσταση στη σοσιαλιστική επανάσταση, άλλά και δημιουργεί ένα ρήγμα ανάμεσα στην εθνική επανάσταση και τη διεθνή επανάσταση. Αυτή η θεωρία επιβάλλει στις επαναστάσεις των καθυστερημένων χωρών το καθήκον να εγκαθιδρύσουν ένα απραγματοποίητο καθεστώς δημοκρατικής διχτατορίας πού το αντιπαραθέτει στη διχτατορία του προλεταριάτου. “Έτσι, αυτή η θεωρία εισάγει αυταπάτες και φαντασιώσεις στην πολιτική, παραλύει την πάλη για εξουσία του προλεταριάτου στην Ανατολή, και εμποδίζει τη νίκη της αποικιακής επανάστασης. Η ίδια η κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο, σημαίνει, από τη σκοπιά της θεωρίας των επιγόνων, την ολοκλήρωση της επανάστασης («κατά τα εννέα δέκατα», σύμφωνα με τη φόρμουλα του Στάλιν) και το άνοιγμα της εποχής των εθνικών μεταρρυθμίσεων. Η θεωρία για την ενσωμάτωση του κουλάκου στο σοσιαλισμό και η θεωρία για την «ουδετεροποίηση» της παγκόσμιας μπουρζουαζίας, είναι, κατά συνέπεια, αξεχώριστες από τη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα. Κρατιούνται ή καταρρέουν μαζί της. Με τη θεωρία του εθνικού σοσιαλισμού, η Κομιντέρν υποβιβάζεται σ’ ένα βοηθητικό όπλο, χρήσιμο μόνο για την πάλη ενάντια στη στρατιωτική επέμβαση. Η τωρινή πολιτική της Κομιντέρν, το καθεστώς της και η επιλογή του ηγετικού προσωπικού της, ανταποκρίνονται πλήρως στον υποβιβασμό της Κομιντέρν στο ρόλο μιας βοηθητικής μονάδας πού δεν προορίζεται να εκπληρώσει ανεξάρτητα καθήκοντα.
Το πρόγραμμα της Κομιντέρν, πού γράφτηκε από τον Μπουχάριν, είναι πέρα για πέρα εκλεχτικιστικό. Κάνει μια απελπισμένη προσπάθεια να συμβιβάσει τη θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα με τον μαρξιστικό διεθνισμό, πού είναι, ωστόσο, αξεχώριστος από τον διαρκή χαραχτήρα της παγκόσμιας επανάστασης. Η πάλη της Κομμουνιστικής Αριστερής Αντιπολίτευσης για μια σωστή πολιτική και ένα υγιές καθεστώς στην Κομμουνιστική Διεθνή, είναι αξεχώριστα δεμένη με την πάλη για το μαρξιστικό πρόγραμμα. Το ζήτημα του προγράμματος είναι, με τη σειρά του, αξεχώριστο από το ζήτημα των δύο αλληλοαποκλειόμενων θεωριών: της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης και της θεωρίας του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα. Το πρόβλημα της διαρκούς επανάστασης έχει από πολύν καιρό ξεπεράσει τις επεισοδιακές διαφορές ανάμεσα στον Λένιν και τον Τρότσκι πού ολοκληρωτικά έχουν εξαντληθεί από την ιστορία. Η πάλη είναι ανάμεσα στις βασικές ιδέες του Μαρξ και του Λένιν, από τη μια, και τον εκλεχτικισμό των κεντριστών, από την άλλη.